PANIEŃSKA Teresa Marta (1869-1957), działaczka kulturalno-oświatowa, nauczycielka śpiewu, publicystka, poetka. Ur. 18 IX 1869 w Środzie Wielkopolskiej w rodzinie prawnika Jó-zefa Węclewskiego i Rozalii z domu Szafarkiewicz. Maturę uzyskała w gimnazjum Anny Danysz w Poznaniu (1887). W rok później wyszła za mąż za adwokata Józefa Panieńskiego i wraz z nim zamieszkała w Inowrocławiu, gdzie rozwinęła szeroką działalność społeczną. Głównym jej celem było propagowanie polskiej kultury i szerzenie zamiłowania do wszystkiego co polskie. W Inowrocławiu założyła czytelnię dla kobiet (1904), przekazując tej placówce część własnej, bogatej biblioteki. Organizowała wykłady z historii i literatury polskiej, pisywała też do „Dziennika Kujawskiego` (pod pseud. "Osa`). Po śmierci męża (1907) przeniosła się do Poznania. Z myślą o wykształceniu dzieci podjęła samodzielną pracę zarobkową. Udzielała lekcji śpiewu (m.in. w latach 1907-19088 uczyła Marię Janowską-Kopczyńską), a równocześnie sama postanowiła zdobyć kwalifikacje muzyczne i w 1908 zdała egzamin u prof. Lampertiego w Berlinie. Organizowała też liczne koncerty, które z reguły łączyła z akcjami dobroczynnymi. W 1910 napisała artykuł "O ruchu muzycznym Poznania od roku 1800 do 1830`, którego pierwsza część ukazała się w "Dzienniku Poznańskim`, a druga - w "Warszawskim Przeglądzie Muzycznym". W Poznaniu zaczęła intensywnie zbierać hafty wielkopolskie; zbiór pochodzący z 60 wsi przekazała później do Muzeum Wielkopolskiego (obecnie Muzeum Narodowe). W 1916 przeniosła się do Berlina, gdzie jej najmłodsza córka (Janina Bross) podjęła studia medyczne. Delegowana do Poznania na I Sejm Dzielnicowy (1918), rozpowszechniła tam swą "Pieśń dzisiejszą`, śpiewaną na melodię "Stańmy bracia wraz`. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę powróciła do Inowrocławia. Uzupełniała zbiory haftów ludowych, organizowała odczyty propagujące region kujawski, udzielała lekcji języka polskiego i śpiewu, napisała przewodnik "O Kujawach i Inowrocławiu` (wyd. 1929). W 1926 sprzedała dom z parcelą (pomiędzy ul. Wilkońskiego i al. Powstańców) i wyjechała do Katowic, aby prowadzić gospodarstwo domowe dwóm bezżennym synom. Na Śląsku kontynuowała pasję zbieracką, poszerzając jednak znacznie jej zakres. Notowała piosenki, gwarowe powiedzonka ludowe, opisywała tańce, zabawy, sposoby leczenia, obrzędy ludowe, a przede wszystkim gromadziła hafty śląskie, wy-dane drukiem w 1936 przez Agnieszkę Dobrowolską (wszystkie zbiory, po śmierci Panieńskiej, znalazły się w muzeum chorzowskim). Wyniki swych obserwacji i badań ogłaszała w prasie regionalnej i czasopismach kobiecych. W latach 1926-1927 zorganizowała Śląski Związek Kół Gospodyń Wiejskich, którego została pierwszą prezeską i sekretarzem. Kierowana przez nią organizacja prowadziła szeroką pracę oświatową. Swego rodzaju przeglądem działalności kół stał się zbiór wierszy "Polne kwiaty` (1928). Panieńska przez 10 lat redagowała dwutygodniowy dodatek do "Rolnika Śląskiego` - "Gospodyni Śląska`, na łamach którego publikowała wiele artykułów i udzielała praktycznych porad dla czytelniczek. Od 1932 zamieszkała w Goczałkowicach Zdroju, gdzie prowadziła działalność społeczno-wychowawczą wśród mieszkańców powiatu pszczyńskiego. Ostatnie lata życia (od 1950) spędziła w Opolu. Zm. tamże 31 III 1957 roku. Panieńska miała sześcioro dzieci: Zygmunta (zm. w dzieciństwie), Stanisława, Stefa-na, Irenę, Zofię i wspomnianą już Janinę.

Wiesława Korzeniowska, PANIEŃSKA Teresa Marta [hasło] w:  Inowrcoławski Słownik Biograficzny pod red. Edmunda Mikołajczaka – Zeszyt Pierwszy, Inowrocław 1991, str.76 – 77 .

J. Brossowa, Życie i działalność społeczno-artystyczna Teresy Panieńskiej (mps w posiadaniu autorki biogramu); W. Korzeniowska, Śląska saga, s. 83-87; F. Serafin, Wieś śląska w latach międzywojennych. Katowice 1977, s. 266; Historia chłopów śląskich, W-wa 1979, s. 333; M. Dereżyński, Teresa Panieńska - wielkopolska działaczka oświatowa, „Piast` z 13 VI 1937; Arch. Archidiec. w Poznaniu, Ks. chrztów par. Śro-da Wlkp. z 1869 nr 203; ,,Dz. Kuj.` z 31 V 1919, 14 II 1923; AP Inowrocław, AMI, sygn. 3390; USC Opole, Ks. zg. 1957 nr 252; Listy Panieńskiej w posiadaniu autorki. opr.